KASİYER , MARKET ÜZERİNDEN TOPLUM ELEŞTİRİSİ

Dilek Kitaplığı kitap kulübünün Aralık ayı kitabı KASİYER 'di. Timaş Yayınları tarafından 2019 yılında ilk basımı yapılan kitabın methini çok duymuştum. Ancak yıllar içinde okuma fırsatı bir türlü bulamamıştım. Bu nedenle yıllık seçkimizin içinde olmasını özellikle istemiştim.

KASİYER etkileyici bir metin. Öncelikle bize tamamen uzak, ki adı üzerinde UZAKDOĞU, bir coğrafyanın izlerini taşıyan bir eser. Kızlarım nedeniyle epey zamandır Kore yemeklerine, Kore dizilerine bir şekilde ucundan kulağından değiyorum. O kadar güçlü bir şekilde popüler kültür bombardımanı yapıyorlar ki gençlerin liste başı ülkesi haline gelmiş haldeler. KASİYER'in yazarı Sayaka Murata ise bir Japon. Dilek Kitaplığı kitap kulübümüzde geçtiğimiz yaz Kenzaburo Oe'den "Kişisel Bir Sorun" romanını okumuştuk. Yine Japon Hayao Miyazaki, ünlü japon anime sanatçısı, hayranı olduğum isimler arasındadır. Dili, yazısı, kültürü, vücut dili... her şeyiyle farklı bir dünyadan bahsediyoruz. İşte ben KASİYER romanını okurken, satırlar gözümün önünden kayarken, hayalimde karakterlerin vücut dillerini de canlandırarak okudum. Elbet bunda sade bir anlatı dili kullanmasına rağmen karakterlerini okuyucuların gözünde yaşanır kılan yazar Sayaka Murata'nın da etkisi vardı.

Hikâyenin kahramanı Keiko Furukura . Otuzlu yaşlarında bekar bir kadın. Bir markette çalışıyor. Bekar, toplum standartlarına uymayan bir güzelliği, geliri ve yaşam şekli var. Anlatı ilerledikçe onu duygusuz biri hatta bir makine gibi bile düşünebilirsiniz. Bu zamanla kazandığı bir özellik değil daha küçük bir çocukken parkta ölü bir kuş bulduğunda onu gömmek yerine götürüp kızartmayı teklif eden bir çocukmuş. Keza üniversiteye devam ettiği sırada bir gün eve dönerken camekanda kasiyer ilanını görüp markete yarı zamanlı eleman olarak girmesinin üzerinden de tam 18 yıl geçmiş. Bu zaman zarfında hiç tam zamanlı eleman olmayı ya da kariyer yapmaya düşünmemiş.

O an ilk kez dünyanın bir parçası olmuştum. 'Ben şimdi doğdum işte' diye geçirdim içimden. 'dünyanın normal bir parçası olarak işte bugün gerçekten doğdum' syf.21

Gerçekten de öyledir. Zaman geçer, rakip marketler açılır kapanır, bir çok genç eleman gelir geçer, 8. yönetici görev başındadır ve Keiko hep aynı işi yapmaya devam eder. Bir gün yaşlı bir müşterisi şöyle der: "Gerçekten burası hiç değişmiyor"

Vücudumun neredeyse tamamının bu marketin yiyeceklerinden oluştuğunu düşünüyorum; tıpkı hırdavat rafları ve kahve otomatı gibi vücudumun da bu marketin bir parçası olduğuna dair bir his uyanıyor içimde. syf. 24

Keiko yıllar önce ailesinin yayından ayrılmış, tek oda bir evde yaşamaktadır. Evli bir kız kardeşi vardır. Yeni de bir yeğeni olmuştur. Kardeşiyle yeğenin ilişkilerini yorumlayışı da tıpkı bir robot gibi duygudan yoksuncadır. Sosyal çevresinin yaşam şekline verdiği olumsuz tepkinin farkındadır.

Çocukluk arkadaşlarımla buluştuğumda biraz rahatsız olduğumu, bünyemin zayıf olmasından dolayı yarı zamanlı çalıştığımı söylüyordum. Çalıştığım yerdeyse anne babam hasta olduğu için bakıma ihtiyaç duyduklarını, bu yüzden tam zamanlı çalışmanın zor olduğunu... İki, bahaneyi de kız kardeşim düşünmüştü aslında." syf.36

İşyerindeki arkadaşlarının tanımıyla Bayan Furukura sadece bu kadarla da kalmaz. Çalışma arkadaşlarının arasına girebilmek için onların konuşma tarzını, giyim stilini bile taklit eder. Bunu isteyerek yapmaz toplumun dayatmalarına karşı bir uyum çabasıdır yalnızca. Ancak en yakınları; annesi ve kız kardeşi bile onu olduğu gibi kabul edemez, sıradaşı olduğunu düşünerek üzülürler.

"Peki nasılsın? Her şey yolunda mı? Her gün, hani sürekli ayakta çalışman gerekiyor ya, çok yoruluyorsundur. Son zamanlarda nasılsın? Değişen bir şey var mı?"

Bu yoklama cümlelerinin ardında annemin o değişikliği umutla beklediğini hissediyorum. On sekiz yıl boyunca hiç değişmeyen halimle annemi yormuş olmalıyım. syf.62

Keiko'nun yaşamı bu tekdüzelikte devam ederken markete asistan eleman olarak yaşı kendisine yakın bir adam alınır. Bu Şiraha'dır. Yöneticilere verdiği, daha doğrusu ağzının içinde gevelediği, tepkiler Keiko'nun gözünden kaçmaz. Adam uyumsuzdur. Üstelik insanlığın ilkelliği aşamadığına dair bir inancı vardır.

Yaşadığımız dünya ilkel çağlardan hiç farklı değil. Köyün işine yaramayan insanlar silinir gider. Ava çıkmayan erkekler, çocuk doğurmayan kadınlar... Günümüz dünyasına bak. Sürekli bireyselliğe vurgu yapılır ama köye aidiyet göstermek istemeyen insanların yaşantılarına karışılır önce, sonra zorlamalar gelir, en sonundaysa köyden kovulurlar. syf. 73

İdealist düşüncülere sahip olduğu düşünülse de Şiraha sabit fikirli bir adamdır. Üstelik eril yapının tüm özelliklerini taşımaktadır. Tam anlamıyla bir parazittir.

Hep intikam almak istemişimdir... Sırf kadın oldukları için parazit gibi yaşamlarına izin verilen tiplerden... Asıl ben parazit olacağım diye sürekli düşünüyordum. İnatla senin parazitin olarak yaşamayı sürdüreceğim. syf.97

Öyle de olur. Keiko çevreden gelen tepkileri susturmak için ona evini açar. Toplumun beklentisini karşılar. Şiraha'dan para almadan evine alır, yaşam alanını paylaşır, ondan sorumluymuşçasına ona hizmet eder. İşten gelince tıpkı bir evcil hayvan gibi onu besler. Ancak olaylar öyle bir noktaya gelir ki Şiraha artık onun yaşamına müdahale eder. Kendisinin çalışmaması, iyi hizmet alması için Keiko'nun yarı zamanlı işinden ayrılma vakti gelmiştir.

KASİYER benim çok beğenerek okuduğum modern romanlardan biri oldu. Market metaforu üzerinden toplum yapısını işleyen, toplumda kadın erkek ilişkişinin eşitsizliğine vurgu yapan sade diliyle güçlü bir eleştiri ortaya koymayı başaran bir roman. Yazarın kadın olması, aynı romandaki ana karakter gibi yarı zamanlı olarak markette çalışması otobiyografik izler taşıdığını da düşündürdü elbet. Kitabın kapağını kapattığımda dünyanın her yerinde kadınların aynı sorunlarla uğraşmak durumanda kaldığını düşündüm. Diğer güçlü düşünce "Benim hayatımdan kime neydi?"

Herkese tavsiye ederim. İyi okumalar,

KÜNYE;

KİTABIN ADI: KASİYER

YAZAR: SAYAKA MURATA

ÇEVİRİ: H.CAN ERKİN

YAYINEVİ: TURKUAZ KİTAP

YAYIM YILI: HAZİRAN 2020 (5.BASKI)

SAYFA: 126