MİTOLOJİ HALDUN TANER

Benim mitolojiyle tanışmam biraz geç oldu. Belki de çocukluğumda izlediğim filmlerin ya da okuduğum kitapların içinde bir şekilde yer alıyordu ama ben farkında değildim. Biraz ilgilenip, derinlemesine okudukça aslında edebi üretimlerin temelinde izlerine yansımak mümkün. Mesela geçtiğimiz günlerde bir deneme metnime dahil ettiğim Pyramus ve Thisbe aşkını düşündüğümde, karşılıklı yanlış anlamalarla biri diğerinin öldüğünü sanıp canlarına kıyarlar, Romeo ve Juilet öyküsündeki benzerlik dikkatimi çekti. Cennet ve cehennem mantığı, kötü tanrıçaların kötü kraliçelere dönüşmesi ve daha bir çok şey...

Sonra çocuklara mitoloji anlatılır mı? Anlatılırsa nasıl anlatılır sorusuna yanıt ararken Haldun Taner'in 1977 yılında Milliyet Çocuk dergisi için yazdığı mitoloji masallarına ulaştım. Yapı Kredi Yayınları bu masalları 2019 yılında tek bir kitapta toplamış ve Cem Kızıltuğ çok beğendiğim modern çizgilerle desenlemiş. Aynı yayınevinden elimde Filiz Özdem'in Yeryüzünde Binbir Efsane kitabı da vardı ve onu da çok severek, sık sık açar okurum. (Bu arada Haldun Taner'den yakın zamanda Sersem Kocanın Kurnaz Karısı tiyatro metini de okumuş tanıtımını yayınlamıştım. Buradan okuyabilirsiniz.)

Kitapta Haldun Taner'in 6 Şubat 1977'de Milliyet'te yayımlanan yazısına önsöz olarak yer verilmiş. Başlığı "MİTOLOJİ NEYİMİZE?" Alıntılamak istediğim bölümler var şöyle ki:

1960'da Tepebaşı'ndaki Şehir Tiyatrosu'nda Sezuan'ın İyi İnsanı oynanırken bir gece aşırı sağcı zorbalar sahneyi basıverdiler. Halk ve oyuncular korkuya kapıldı. Eli sopalı bir zorba perdenin önüne geldi. "Bu oyun bugünden itibaren oynanamaz" diye buyurdu. Kendisine "Neden?" diye sorulunca: "Biz Müslümanız, tek tanrıya inanırız. Bu Bercht denen yersizin piyesinde üç tanrı varmış. Buna müsaade etmezük." Bercht, Almandır. Sezuan'ın İyi İnsanı adlı oyunu da Çin'de geçer. Çinlilerin çoğu Budist'tir. Shakespeare İngilizdir, Danimarka'da, İspanya'da, İngiltere'de geçen oyunlar yazmıştır. Bu ülkelerde de Protestanlık çoğunluktadır. Moliere Fransızdır. Oyunlarının çoğu Fransa'da geçer. Fransızlar da Katolik ya da Kalvanisttirler. Bu zorbaların mantığına uyulsa, demek ki, onların piyeslerini de Müslümanlık eleğinden geçirip rötuşlar yapmak gerekecekti.

Bir de kendi yaşam öyküsünden bir ekleme yapar onu da eklemek istiyorum buraya:

Bir tarihte Behçet Necatigil'le üniversite sıralarında aynı sınıfta arkadaşlık etmiştik. İki hocamız bize mitoloji sevdirdiler. Biri Walther Kranz idi -ki Avrupa'nın sayılı antik felsefe uzmanıydı- öbürü de Heinz Anstock -ki mitoloji dersini edebiyat dersinden de renkli ve nefis bir şekilde verirdi-. Ama ben bunlardan da önce, çok daha eski bir ilkokul hocamı şükranla anmak isterim. Sinema aktörü Fikret Hakan'ın babası Gaffar Güney. Gaffar Güney, o tarihte genç bir öğretmendi. Biz ilkokul beşinci sınıfta iken bize bir dergide tefrika olarak yayımlanan Homer'in İlyada'sını okurdu. Çeviriyi Ömer Seyfettin yapmıştı. İşte o zaman, Homer anlatılarının, antik konuların ilkokul çağındaki çocuklarda şaşılacak ir ilgi uyandırdığına kendimden ve arkadaşlarımdan çok iyi tanık olmuştum.

Son olarak da şöyle bir tespit yapmış:

Mitoloji neye mi yarar, diye soranlara şöyle cevap verebiliriz: Mitoloji bizi geçmişin zengin bir halay dünyası ile bağlar, çoğu sanat ve edebiyat eserlerine esin kaynağı olan bir alanı yakınımıza getirir. Mitoloji bilsek, örenğin her günkü dilimizde de bu renkli v canlı deyimlerden, simgelerden yararlanabiliriz. syf.10

Eski insanlar doğanın olayların, insanın doğasının gerekliliklerini açıklamayamadıkları dönemlerde bir takım efsaneler masallar uydurmuşlar. Sadece Yunan Mitolojisi değil söz konusu olan; Türk, Çin, Hint, İskandinav gibi liste uzayıp gider. Her ulusun kendine özgü özelliklerini taşır. Örneğin 1940'larda çizgi roman serileri olarak başlayan bugün neredeyse Hollywood sinema endüstrisini besler hale getiren Marvel öyküleri bu İskandinav mitolojisinden beslenmiştir. Bilim insanlığın yolunu aydınlattıktan sonraysa insan aklı tüm bu efsanelerde anlatılanlara nesnel açıklamalar getirdi. Bugün tüm bu bilgiler ışığında; dönemin insanını, yaşam şartlarını, duygularını anlamak için de mitoloji okuduğumuz söyleyebiliriz.

Haldun Taner yazılarına KİM KİMDİR? diyerek başlamış ve Zeus'un anne ele babası Gaia ve Kronos'u, birleşmelerini, Titanlarla savaşı özetlemiş. İktidar savaşı sonucunda Zeus'un annesinin yardımıyla babasını alt etmesi sonrasında Olympos'a yerleşmesi ve denizlerle yeraltı dünyasını kardeşleri arasında paylaştırmasıyla devam ediyor. Mitoloji isimli bu kitapta; İlyada Destanı'nın küçük bir özetini, Bülbül, Kırlangıç ve Hüthüt Kuşu'nun masalını, Prometheus ve Sisyphos nasıl cezalandırıldıklarını okuyacaksınız. Kitabın en güzel tarafı her ne kadar çocuklar hakkında yazılmış olsa da bence Yunan Mitolojisi'ni merak edenler için bir başlangıç kitabı olması. Üstelik Haldun Taner gibi bir ustanın kaleminden...

Tüm bu güzel taraflarına rağmen bir eleştirim de var: Mitoloji de efsaneler de ve masallar da kadınların ötekileştirilmesi çok rastlanan bir şey. Maalesef biz kadınların bu garip yazgısı mı desem ikincil cins olarak bir yerlere atılmaya çalışılması mı desem çağlar öncesine dayanıyor. Örneğin bunun hemen öncesinde yine çocuklar için hazırlanmış Bilgin Adalı'nın Çatalhöyük Öyküleri'ni ve Gılgamış Destanı'nı okumuştum. Kadın ikincil varlık, hizmet için yaratılmış, kötü ve ayartıcı özelliklerle donatılmış varlıklar olarak niteleniyordu. Bu kitaptada Haldun Taner Dionysos başlıklı metninde şöyle bir cümle kurmuş: "Kadınlar meraklı olur. Bazen bu merakları da başlarını yer." syf.43 Demek erkek bakışı binlerce yıl geçse de değişmezmiş!!!!

Son olarak çizimlere tekrar dönmek ve vurgulamak istiyorum. İçinde yer aldığım Eksi 18 Edebiyat Topluluğu'nun bu yıl başlattığı çok güzel bir grup içi etkinlik var: KAMPÜS. Ayda bir alanında uzman konuk davet ediliyor. Geçtiğimiz günlerde konuğumuz çevirmen Ali Arda'ydı. Norveç ve İsveç'ten sayısız kitabı Türkçeye çevirmiş bir yazar kendisi. Sohbeti inanılmaz keyifliydi. Onu KUMKURDU serisiyle herkes hatırlayacaktır. Yeni kitaplarda çocuklara görsel olarak soyut çizgiler sunulduğundan bahsetmişti. Üstüne Mitoloji kitabını elime aldım. Denk geldi aslındı diyebilirim. Burada Cem Kızıltuğ'un yaptığı desenler o gün sunumunda Ali Arda'nın bize gösterdiklerini andırıyordu. Çocukların hayal güçlerini serbest bırakmak adına ben de çok beğendim.

Efendim herkese iyi okumalar dilerim.

KÜNYE:

KİTAP ADI: MİTOLOJİ

YAZAR: HALDUN TANER

ÇİZER: CEM KIZILTUĞ

YAYINEVİ: Y.K.Y.

BASIM YILI : Ocak 2021 (3.baskı)

SAYFA SAYISI: 120